नेपालमा आजकाल बौद्धिक चोरिको बिगबिगि ह्वात्तै बढेको छ । यस्तो कुरामा सरकारि सुस्तता र दण्डहिनताको फाइदा उठाउँदै मेहनत गर्नु को साटो अरुको रचनालाइ हुबहु चोरि गर्ने कार्य सबै क्षेत्रमा ब्याप्त देखिएको छ । हामीले तिन बर्ष अघि उठाएको कुरा – बैंकको लोगो चोरिको प्रसंग थियो भने लामो समय देखि उठाउँदै आएको फिल्मका पोस्टर चोरिको प्रसंगले यस्तो चोरिमा कुनै पनि असर गरेको छैन ।

आज यहाँ निम्न बिषयमा छलफल गरिने छ:

• फिल्म पोस्टर, कथा, सिन
• किताब कभर – सामाग्रि
• बिजनेस लोगो – ब्याँक, पत्रिका
• रिसर्च पेपर (टियु उपकुलपतिसम्मले)
• पत्रिका इन्टरनेट लेखहरु

फिल्म पोस्टर, कथा, सिन

नेपालि फिल्मका कथा र कतिपय सिन हरु हिन्दि वा अरु बिदेशि फिल्मबाट चोरिएका पाइन्छन । अहिले हलमा राम्रै ब्यापार गरिरहेको सिनेमा ‘भैरव’को ट्रेलरको डाइलग नै एक दक्षिण भारतिय फिल्मबाट चोरिएको पाइएको थियो । ट्रेलरमा नै चोरिको सामाग्रि राख्ने फिल्म भित्र के पो मौलिकता छ होला?

फिल्मको पोस्टर चोरिको प्रसंगले अझ बिकराल रुप लिएको छ  । आजकाल फिल्मको पोस्टर चोरि बिषयमा अनालाइन मिडिया सजग हुँदै गर्दा यहि छोरिलाइ हतियार बनाएर प्रचार-प्रसारको सामाग्रि बनाउन थालिएको छ । फिल्म निर्माताले नै खुलेआम चोरि गरेर सो बारेमा लेखुन भनेर पत्रकारहरुलाइ नै चोरि गरेको सुचना दिने सम्मका कार्यहरु पनि हुने गरेका छन् ।

किताब कभर र  भित्रि सामाग्रिहरु

किताबका भित्रि सामाग्रि चोरिका भएका आरोप लाग्ने गरेका भए पनि अहिले हामिसंग बिस्तृत बिबरण भने उपलब्ध छैन तर धेरै प्रचलित कितावका गाताहरु हुबहु चोरिएको बारेमा हालै एक ब्लगरले उत्खानन गर्नु भएको थियो  (यहाँ पुर्ण विवरण छ)।

उनले जम्मा गरेका सामाग्रि निम्न छन् :

• बुद्धि सागरको “कर्णाली ब्लुज” को गातामा र गुगलमा भेटिने यो शपिङ्ग कार्टको चित्र सारिएको
• कुमार नगरकोटीको “मिस्टिका” र My Cat Name is Lucas किताबको कभर उस्तै भएको
• राजन थपलियाको “Rejoice” र Thomas Kempis को “The Imitation of Christ” को काभर चित्र उहि भएको
• ब्रजेश खनालको “यायाबर”को नयाँ कभर चित्र गुगलमा फेला परेको
• मोहन मैनालीको “मान्ठा हराएको जुग” को र Eric Bradford Adreon को A Dance With Shadows को कभर चित्र चोरिएको
• चैतन्य मिश्रको ” बदलिँदो नेपाली समाज” को कभरमा  OHSO को “Bringing Up Children” किताबको कभरमा चित्र राखिएको

यि त प्रचलित किताब र प्रतिनिधि पुस्तकहरु मात्र हुन । यसले बौद्धिक क्षेत्रमा चोरि झन भयाभह भएको देखाँउछ ।

बिजनेस लोगो  चोरि

सन् २०१२मा नेपालि ब्यांकहरुको लोगो चोरि गरेर बनाएको बारेमा एक पोष्ट गरिएको थियो । चोरिगरेको पुष्टि हुँदा पनि ति लोगोको बारेमा कुनै कारबाहि वा स्पष्टिकरण भएको थिएन ।

यस्ता लोगो चोरिका थप निम्न प्रमाणहरु प्राप्त भएका छन, जसमा नेपालका प्रमुख मिडिया, कान्तिपुर र नागरिकका लोगो पनि छन् । कान्तिपुरले हालै प्रयोग गर्न शुरु भरेको नयाँ लोगो रिकार्डो डिजाइनको हुबहु नक्कल गरिएको छ भने नागरिकको लोगो जर्जिया स्टेट युनिभर्सिटिको लोगोलाइ मोडिफाइ गरिएको प्रष्ट हुन्छ ।

रिसर्च पेपर चोरि

हुन त अहिलेका त्रिभुवन विश्वबिद्यालयका उपकुलपति प्रा. डा. तिर्थ खनियालाइ पनि चोरिको आरोप लागेको छ । उनको चोरिगरिएको लेख नै शिक्षामा बौद्धिक चोरिको बारेमा लेखिएको थियो । यो बारेमा अनलाइन खबरमा बिस्तृत विवरण राखिएको छ ।

उनको एक अन्तरवार्तामा उनले गरेको चोरिको जिम्मा सम्पादक मण्डललाइ लगाएका थिए – हेर्नुहोस अन्तर्वार्ताको एक अंश: (पुरा अन्तर्वार्ता यहाँ)

पत्रिका र इन्टरनेट लेखहरुको चोरि

कान्तिपुरमा अंग्रेजि लेखहरुलाइ नेपालिमा उल्था गरेर प्रकाशित गर्ने गरेका ‘हेल्लो शुक्रबार’का कोअर्डिनेटर र टेक्नोलोजी लेखक आशिष लुइँटेलको बिरोधमा सोसल मिडियामा बिरोध हुन थाले पछि उनलाई बाध्य भएर कान्तिपुरबाट बिदा दिनु परेको थियो। यस्तो गर्ने उनि बाहेक अरु पनि छन् तर अरुलाइ कारबाहि भएको छैन।

मेनस्ट्रिम मिडिया बाहेक अरु सबैजसो अनलाइन पत्रिकाहरु अरुले लेखेका लेख रचनाहरु कपि पेस्ट गरेर चलेका छन् । नेपालि कपिराइट कानुनले दिएको समाचार कपि गर्न पाउने छुटको प्रयोग गर्ने हुनाले यस्ता अनलाइन गैरकानुनि मान्न पनि सकिदैन । समाचार बाहेक लेखहरु कानुनत चोरि गर्न नपाइने भए पनि कार्यान्वयनको समस्याको कारणले यसमा कमि आउने लक्षण देखिदैन ।

उदाहरणको लागि – एउटा समाचारको एक वाक्य खोज्दा १,५०० ओटा नतिजा आए:

संधर्ब लेखहरु (आन्तरिक)

• फिल्मका पोस्टर चोरि
• बैंकहरुको लोगोको डिजाइन चोरि
• पत्रपत्रिकामा चोरिका लेख
• Height of plagiarism in Nepali movies (अंग्रेजि)
• “चपलि हाइट” फिल्मको पोस्टर चोरिको (अंग्रेजि)
• रिपब्लिकाको बिज्ञापनको फोटो चोरिको (अंग्रेजि)
• “भैरव”को चोरिको डाइलग  (अंग्रेजि) | देवयानि को पोस्टर चोरि (अंग्रेजि)
• “प्रेमिका” को पोस्टर चोरिको (अंग्रेजि)
• “बिधवा”, “जेरि” को पोस्टर चोरि (अंग्रेजि)
• “बिन्दास”का सिक्वेल, “रंग वे” र अरु फिल्महरुले पोस्टर चोरि गर्दा प्रचार हुने भएर चोरि गरेको आशंकाका कारण लिंक हटाएको

यो लेखमा पनि “सजिलो नेपालि” प्रयोग अन्तर्गत सबै ह्रस्व प्रयोग गरिएको छ ।

अपडेटहरु

बैंकको विज्ञापनमा फोटो चोरि

स्वप्निल आचार्यले सिटिजन बैंकले उनको फोटो चोरेर बिज्ञापन बनाएको आरोप लगाएका छन्:

स्वप्निलले नेक्सस ५ फोनले खिचेको रात्रिकालिन फोटोबाट मन्दिर तिर हेरिरहेको एक युवकलाइ भने हटाइएको छ । तर उ संगै रहेको कालो कुकुर मन्दिरको अर्को छेउमा रहेकि एक महिला र दोकामा रहेको एक पुरुष भने मेटिएका छैनन् ।

भारतिय प्रधानमन्त्रि मोदिले पनि चोरे

यो नेपालको मात्र समस्या होइन, भारतका प्रधानमन्त्रि नरेन्द्र मोदिले पनि बिमल नेपालको फोटो बिना अनुमति आफ्नो फेसबुकमा पोस्ट गरेका छन् । एक बर्ष पहिले पोष्ट भएको सो फोटोको ब्यापक  बिरोध भएको भए पनि अझैसम्म सो फोटो हटाइएको छैन र फोटोग्राफरको बारेमा जानकारि थपिएको छैन । यो अपडेट गर्दाको समय सो पोष्टले झन्डै ५ लाख लाइक पाएको छ भने ४४ हजार शेयर भएको छ । सो फोटो नेपालको फ्लिकर पेजमा सन २०१२मा अपलोड गरिएको थियो (सो फोटो यहाँ क्लिक गरेर गर्नुहोस र मोदिको फेसबुक पेजमा पोस्ट भएको फोटो यहाँ क्लिक गरेर हेर्न सकिन्छ)।

 

बिमल नेपालको अपिल मोदि र उनको फेसबुक पेज एडमिनले सुन्दै सुनेन:

यो बारेमा भारतका प्राय: सबै जसो पत्रिकाले लेखेका थिए, तर पनि मोदिले सामान्य शिष्टाचार गर्न पनि आबश्यक ठानेनन। कानुनि उपचारका कुरा मात्र भए  कार्यान्यन भएन।

अपडेट – अनलाइनमा हुने चोरिको सम्बन्धमा पुर्वमुख्य सचिव लिला मणि पौडेलको लेखेको निम्न टुइटले हाम्रो देशमा हुने अनलाइन चोरिको बारेमा प्रष्ट पार्न सहयोग गर्छ । यहाँ आरोपित व्यक्ति तुल खड्का अख्तियार दुरुपयोग आयोगका कर्मचारि भएको कमेन्ट गर्नेहरुले बताउनु भएको छ । खड्काले कहाँ काम गर्छन भन्दा पनि चोरि गरेको ठुलो कुरा भएकोले उनको बारेमा बिस्तृत खोजि गर्ने आबश्यक ठानिएन:

चोरी भयो । गतवर्षको निजामती सेवा दिवस २०७१को उपलक्षमा गोरखापत्रमा छापिएको मेरोलेख सेतोपाटीमा २०७२को निजामती सेवा दिवसका दिन तुलखड्काका नाममा

— Leela Mani Paudyal (@paudyallm) September 11, 2015