एब्स्ट्रयाक्ट चिन्तनः प्याज – शङ्कर लामिछानेको निबन्ध (भिडियो सहित)

Shankar Lamichhane 2024 madan puraskarनोट – आधुनिक निबन्धलेखनमा सिद्धहस्त मानिने शङ्कर लामिछानेलाइ २०२४ सालमा ‘प्याज’को लागि मदन पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो । माइकल कर्विको लेखमा आधारित भनेर लेखिएको ‘आभा गार्देको सौन्दर्यशास्त्र’ नामक लेख उपर कुमुदिनि नामक एक लेखकले साहित्यिक चोरिको आरोप लगाए पछि लामिछानेले लेख्नै बन्द गरिदिए। आजको प्रस्तुति मलाइ एकदमै मन परेको निबन्ध “एब्स्ट्रयाक्ट चिन्तनः प्याज ” यो भिडियोमा प्रयोग भएको निबन्ध वाचन आवाज रुपेश श्रेष्ठको हो र यो वाचन  ‘मेरो रेडियो’ को लागि गरिएको थियो। वाचनको शुरुमा सानो गल्ति रहेछ जसलाइ मैले मेरो आवाजमा रेकर्ड गरेको थिएँ पछि मिलाउन भनेर बाङ्देलले बोलेका र व्यथितले बोलेका वाक्य मेरो आवाजमा रेकर्ड गरेको छु । (कमेन्ट गर्नुहोला)  – आनन्द नेपाल

https://www.youtube.com/watch?v=1yp2FfgWrj8

एब्स्ट्रयाक्ट चिन्तनः प्याज

हिजो साँझ बाङ्देलजिलाइ नयाँ सडकमा भेटेँ । भन्नुहुन्थ्यो- “शङ्करजि, तपाईँको लेख, त्यो लेख, ‘शङ्कर लामिछाने शङ्कर लामिछानेको दृष्टिमा’ पढेँ ।”

“कस्तो लाग्यो ?”
 Continue reading

यो बर्ष मदन पुरस्कार पाउन सक्ने ७ किताव, कुनले पाउँछ होला, भोट गर्नुहोस् ?

बर्षेनि एक उत्कृष्ट साहित्यिक कृतिहरुलाइ मदन पुरस्कार प्रदान गरेर सम्मान गर्दै आएको मदन पुरस्कार गुठिले यो बर्ष अघिल्ला बर्ष भन्दा फरक तरिका अपनाएको छ – उत्कृष्ट साहित्यिक कृति छनोटको लागि । यस अघि जस्तै अहिले पनि एक कृतिलाइ नै पुरस्कार प्रदान गर्ने भए पनि त्यसको लागि छानिएका उत्कृष्ट सात कितावहरुको नाम पहिले नै सार्बजनिक गरिएको छ । यसरि, बि.सं. २०७२मा प्रकाशित भएका उत्कृष्ट सात कितावहरु निम्न छन्:

यो बर्षको मदन पुरस्कार पाउने किताव हो

बुद्धिसागरको “फिरेफिरे”

घनश्याम खड्काको “निर्वाण”

भुवनहरि सिग्देल को “आमोइ”

सरिता तिवारिको “प्रश्नहरूको कारखाना”

निलम कार्कि निहारिकाको “चिरचरण”

रामलाल जोशिको “ऐना”

दामोदर पुडासैनि ‘किशोर’को “सिमानाका रंग सिमानाका तरंग”

Do Quizzes

बुद्धिसागरको “फिरेफिरे”

यस अघिको बुद्धिसागरको पहिलो उपन्यास “कर्णालि ब्लुज”को सफलता संगै उनको दोश्रो उपन्यास ‘फिरेफिरे” पनि बहु प्रतिक्षित उपन्यास मानिएको थियो । “फिरेफिरे”को सबै भन्दा सबल पक्ष मिठो भाषा र लेखन शैलि हो । “कर्णालि ब्लुज”को जस्तै कथाबस्तु र लेखाइ शैलिको कारण “फिरफिरे”लाइ पनि पाठकले माया दिएका छन् । बुद्धिसागर पत्रकारितामा सक्रिय लेखक हुन ।

घनश्याम खड्काको “निर्वाण”

यो बर्ष, अर्का पत्रकारलेखक घनश्याम खड्काको पहिलो उपन्यास “निर्वाण”ले पनि राम्रै चर्चा कमाएको छ । एउटा सामान्य प्रेमकथा कसरी मोक्ष प्राप्तिको लक्ष्यसम्म पुग्छ भनेर व्याख्या गरिएको यो प्रेम सस्पेन्स र अन्तरद्वन्द ले भरिएको उपन्यासको कथाले पाठकहरूलाई आकर्षित गर्न सफल भएको मानिएको छ ।

भुवनहरि सिग्देल को “आमोइ”

“आमोइ” एउटा बालविधवाको कथा हो । यसले समाजको लागि सकारात्मक सन्देश दिनुका साथै मनोरन्जन पनि प्रदान गर्दछ।

सरिता तिवारिको “प्रश्नहरूको कारखाना”

यो वर्ष राम्रै चर्चा पाएको कविता कृति हो “प्रश्नहरूको कारखाना” । सरिता तिवारि समाजमा ब्यप्त बेथितिहरू माथि दरिलो झापड हान्ने कवयत्रि हुन । उनका रचनाहरुमा महिला सम्बेदना का साथै केहि कवितामा राजनैतिक रंग पनि मिसिएको महसुस हुन्छ।

निलम कार्कि निहारिकाको “चिरचरण”

अमेरिकामा बसोबास गर्ने लेखिका निलम कार्कि निहारिकाले सात वर्ष लामो अनुसन्धान पछि बजारमा ल्याएको भनिएको यो कृतिमा महाभारतको कथालाइ एक नारिको दृष्टिबाट हेरिएको छ ।

रामलाल जोशिको “ऐना”

सुदूरपश्चिमाञ्चल साहित्य समाजका अध्यक्ष रामलाल जोशिको “ऐना” पहिलो कथा–संग्रह हो । यसअघि गजलकारका रूपमा चिनिएका जोशिको यो पुस्तक पछि एक शसक्त कथाकरको रुपमा उदाएका छन । मदन पुरस्कारले छानेका ७ लेखक मध्ये जोशि मात्र काठमाण्डौ बाहिरका लेखक हुन । “ऐना” भित्रका १९ कथाले सुदुरपश्चिमेलि क्षेत्रको मार्मिक चित्र उतारेका छन्। जातिय र लैङ्गिक विभेद, छाउपडी प्रथादेखि कमैयाका पिडाका परिवेशमा उनका कथाहरु बुनिएका छन्।

दामोदर पुडासैनि ‘किशोर’को “सिमानाका रंग सिमानाका तरंग”

लेखक दामोदर पुडासैनिले विभिन्न देश भ्रमणको बेला लेखेको नियात्राहरुको संग्रह हो “सिमानाका रंग सिमानाका तरंग”।

7 nominations for madan puraskar

के थियो उ? (भिडियो साहित्य, कविता)

आज अर्को कविताको पालो । सोफियाले लेखेर शान्ति (नुमा) ले वाचन गरेको “काबुलको कात्रो” को सफलता संगै अर्को कवितालाइ भिडियो स्वरुपमा प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरेको छु । यो कविताकि रचयिता बनिता खनाल हुन। बनिता आँफैले वाचन गरेको कविता पहिला सुनौं त्यस पछि यहाँ भएका कुराहरुको चर्चा गर्ने छु :

यो कविता कबिता युट्युब च्यानलमा प्रकाशित भएपछि थुप्रै प्रतिकृयाहरु प्राप्त भए । यसको प्रतिक्रिया स्वरुप ट्विटर साथि हुडिलभर @hooDielover पठाउनु भएको कबिता मलाइ मार्मिक लागेको छ । उहाँले पठाएको कबितालाइ परिमार्जन गरेर र भिडियोको प्रकाशित तयारि हुँदै गर्दा उहाँले लेखेको “म बालबिबाह हुन हुन्न भन्ने आवाज उठाउने नारि हुँ तर आफ्ना कुण्ठा पोख्न बालबिबाहको नाम दिनेको पनि बिरोध गर्दछु” भनाइ संगै प्रस्तुत छ हुडिलभरको कबिता “को थियो ऊ ?” को छोटो अंश

को थियो ऊ ?

ढोलक, सहनाइ र दमाहाको त्यो आवाज
अनि त्यो भिडको कोलाहालले अत्तालिएकि मलाइ
चुकुल लगाएर बन्द कोठामा
कसिलो अँगालोले दियो साथ र भरोसा
बिहेको बोझिलो श्रृङगार र सजावटबाट मुक्ति दिंदै
उसले ओठ पान गर्दा मैले समर्पित भावमा आँखा बन्द गरेकि थिएं ।

उसले निर्वस्त्र पार्यो, बाघले झैं झम्टियो, भुतले झै तर्सायो
झम्टेर माया बर्षायो, तर्साएर मल्हम लगायो, मायाको सागर खन्यायो
डरलाग्दो टाकुरा पुर्यायो, सम्हालेर तल ओर्र्हाल्यो
एक अर्काको सन्तुष्टिमा उत्तेजित, उद्देलित आंखाहरुलाइ
मध्यरातमा सानो मधुरो टुकीको उज्यालोले डोर्याएर, बोलाएर
तन्नाको रक्ताम्य टाटो देखायो
उसका मायालु आखाँले सबै पिडा पखाल्यो, मल्हम लगायो
बिस्तारै डोर्याएर सपनिको राज्य डुलायो

ओ महामानव
तिमि भुत प्रेत र बाघ भन्दा अलग छौ
तिमि देवता भन्दा निकै माथि छौ, मेरो सन्तुष्टिमा रमाउन सक्ने कला
वाह ! क्या कलाकार छौ, वाह ! तिम्रो कलाकारिता
यहि कलाले त म तिमिलाइ सारा संसार भन्दा अलग देख्छु
सृष्टिकै अनुपम उपहार हौ तिमि
जिवन समर्पण तिमिमा
सिर्फ तिमिमा ।
 Continue reading

विश्वशान्तिको सन्देश दिन मानवनिर्मित बुद्ध आकृति बनाइयो

यहि शनिवार टुडिखेलमा विश्वशान्तिको सन्देश दिनको लागि भनेर करिव १० हजार मानिसहरु जम्मा भएका थिए संसारकै सबैभन्दा ठुलो मानव झुण्डनिर्मित बुद्धको चित्र बनाउनको लागि ।

बिशाल बुद्ध आकृति निर्माणका केहि झलकहरु निम्न भिडियोमा दिइएको छ:

यो बुद्धको आकृति बनाउने संस्था चियरअप नेपालले यस अघि सन २०१४ मा संसारकै सबै भन्दा ठुलो मानवझुण्डद्वारा निर्मित राष्ट्रिय झण्डा निर्माण गरेर गिनिज बुक अफ वर्ल्ड रेकर्डस् बनाउन सफल भएको थियो ।

human buddha at tundikhel

मनु मञ्जिलको कविता – दुश्मन

आजको भिडियो कविता बाचन, कवि मनु मन्जिलको आवाजमा । नेपालि साहित्यिक क्षेत्रका सेलिब्रेटि मध्येका एक मनु मन्जिलको लेख “कवितामा लाटा शब्दहरुको पिरामिड” यस अघि मैले शेयर गरेको थिएं ।

आजको कविता मनु मन्जिलले हालै पोखरामा सम्पन्न भएको साहित्यिक भेलामा वाचन गरेको कविता । सो वाचनको  रेकर्ड गर्ने मित्र रविन मानन्धरले भिडियो भिडियो प्रस्तुत गर्न लायक नभएको भन्दै मंजिलाको एक फोटोलाइ नै बोल्न लगाइ दिएछन – एनिमेसनको प्रयोग गरेर । कविता त बेजोड छँदै छ, एनिमेसन पनि रमाइलो लागेको हुनाले यहाँ शेयर गर्दै छु । कविताको बोल, भिडियो सुन्दै ट्रान्सक्राइब गरेको हुनाले प्रकाशित रुप भन्दा फरक होला ।

https://www.youtube.com/watch?v=JuXOdXXCd7I

 Continue reading

क्रान्ति, बाबु त्रिपाठिको कविता

कवि बाबु त्रिपाठिले रचना गरेको क्रान्ति शिर्षकको कविता मान्छे मार्ने, तोडफोड गर्ने तथाकथित क्रान्तिको बिरुद्धको आवाज हो । यो कविता उनले सन २०१४ मा वाचन गरेका थिए, सुन्नुहोस उनकै स्वरमा:

https://www.youtube.com/watch?v=CbUccI7Hjac

पढन चहानेको लागि:

क्रान्ति

कसैको मन नदुखाइकन
कसैकोओ झुपडि नजलाइकन
कसैलाइ टुहुरा नबनाइकन
क्रान्ति गर्नु पो क्रान्ति

 Continue reading

लेखनाथ पौड्यालको १ सय ३२ औँ जन्मजयन्ति मनाइयो

विक्रम सम्बत्  १९४१ साल पुस १५ गते कास्किको अर्घौ अर्चले गाँउमा जन्मेका कवि शिरोमणि लेखनाथ पौड्यालको आज १ सय ३२ औँ जन्मजयन्ति विभिन्न कार्यक्रमहरु गरेर मनाइदै छ  । जन्मजयन्तिको अवसरमा पौडेलको जन्मस्थान कास्कीको लेखनाथमा विभिन्न साहित्यिक कार्यक्रमको आयोजना गर्दै त्रिदिवसीय जन्मजयन्ती मनाइदैछ । कविशिरोमणिको अर्चले स्थित घर लिपपोत र सरसफाइ गरिनुका साथै प्रवेशद्वारमा रंगरोगन पनि गरिएको छ ।

lekhnath poudel home
फोटो क्रेडिट – कान्तिपुर

चार वर्ष अघि कविशिरोमणिको अर्चलेको घरसम्म मोटर सडकको सुबिधा पुगेपछि उनको जन्मदिवसको दिन उनको जन्मघरमै साहित्यप्रेमिहरु जम्मा भएर कविशिरोमणिको सम्झनामा गर्ने कार्यक्रम शुरु भएको हो । आजकाल यस्ता कार्यक्रमका साथै कविको जन्मथलो हेर्न आउने पर्यटकहरु पनि बढेको स्थानियहरु बताउँछन् ।

 Continue reading

भुपि शेरचनको अप्रकाशित कविता र भुपि परिचय

म एक्लै छु कविता सुन्नुहोस :

https://www.youtube.com/watch?v=AkI6bzud5ek

नेपालि आधुनिक कवि भुपि शेरचन को थिए?

वास्तविक नाम भुपेन्द्रमान शेरचन भएका कवि भुपिको जन्म वि.स. १९९२ (१४ मे १९३७) मा मुस्ताङ जिल्लाको थाक टुकुचेमा भएको थियो । उनि छ बर्षको हुँदा उनकि आमाको मृत्यु भएको हुनाले मातृ वात्सल्यको बिषयमा भुपि अत्यन्त सवेदनशिल थिए भनिन्छ। उनको अल्पायुमा नै निधन भएको थियो, वि.स. २०४६ साल जेठ १ गते ।

भुपिले बनारसमा बि.ए. सम्मको अध्ययन सम्पन्न् गरेका थिए । भुपिले नेपाल कमन्युस्ट पार्टि निकट रहेर राजनिति गर्नुका साथै जिविकोपार्जनको लागि वि.स. २०१८ देखि ठेकेदारि पेशा अंगालेका थिए । उनले गरेका दुइ विवाह मध्ये २०२५ सालमा गरेको दोश्रो विवाह अन्तर्जातिय विवाह थियो। उनि वि.स. २०१८ सालमा नेपाल राजकीय प्रज्ञा-प्रतिष्ठानका सदस्य भएका थिए । भुपिलाइ २०४२ सालमा गोरखा दक्षिणबाहु दोस्रो पनि प्रदान गरिएको थियो ।

 Continue reading

भात भन्या भातै हो!

बिदेशिहरु भात भन्दा अरु खाना खाने भए पनि, संसारको जुन सुकै कुनामा पुगे पनि नेपालिलाइ भने भात नै खानु पर्ने हुन्छ । यहि भाते आशक्तिलाइ व्यंग गरेर एक कविता अनलाइनमा पपुलर भएको थियो । यसका रचनाकार को हुन भन्ने पत्ता लागेमा रचनाकारको नाम अबश्य पनि समावेश गरिने छ ।

(नोट: नेपालमा बस्नेलाइ यो कविता त्यति टेसिलो नलाग्ने भए पनि बिदेशमा बस्ने प्रा:य नेपालिले भात आशक्तिको यस्तो पिडा भोगेकै हुन्छन।)

अडियो सुन्नुहोस:

https://www.youtube.com/watch?v=mFni3X8ZgrI

 Continue reading

कवितामा लाटा शब्दहरुको पिरामिड, मनु मन्जिल (शारांश र पुर्ण वाचन)

एक साथिको सुझावमा यो निबन्ध प्रस्तुत गरिएको छ । यो लामो लेखलाइ वाचन गरेर यहाँ छोटकरिमा मुख्य मुख्य बुँदा मात्र राखिएको छ । पुर्ण लेख र उच्च स्तरको लेखकिय भाषाको लागि अडियो सुन्नुहुन अनुरोध छ ।

अडियो वाचन:

https://www.youtube.com/watch?v=xAgST_ZAYFg

यो लेखको प्रतिउत्तरमा सरिता तिवारिले “लाटा छैनन् हाम्रा कविता” शिर्षकओ लेखा लेखेकि छन। तर, मलाइ सरिताको लेखनै मन्जिलले “लाटो” उपमा दिएको लेखको ज्वलन्त उदाहरण र तर्क राख्नु भन्दा मपाइत्व र चर्चाको भोक मात्रै भएको जस्तो लागेको हुनाले यहाँ स्थान दिइएन ।

कवितामा लाटा शब्दहरुको पिरामिड (शारांश)

  • धेरैजसो कविको आफ्नो भाषा नहुने हुनाले अधिकांश कविता राम्रा हुँदैनन्।
  • प्राय: अरुको शैलि नक्कल गर्ने ति कविहरुले आफ्नो निजि अभिव्यक्ति-कौशलको विकास गर्न लामो समयको अभ्यासले गर्नु पर्छ।

****

  • कविता राजनीतिजस्तो बनाउनु ठीक हुँदैन।तर, आहुतिको ‘गहुँगोरो अफ्रिका’ वा श्रवण मुकारुङको ‘बिसे नगर्चीको बयान’ जस्ता कविताजस्तो राजनिति लेखियो भने चाँहि राम्रो होला।
  • कविताबाट आश लाग्ने दुइ कुरा: १) कवि आफ्नो भाषामा बोलोस् भन्ने । र २) सबै विषय वा वस्तुलाई कविले फरक ढंगले हेरोस् भन्ने ।
  • कविताको भाषा बैज्ञानिक हिसावले सहि हुनु पर्दैन। कविले ठीक र सुन्दर एकसाथ बोल्ने हुनाले कविको वाक्य हृदयमा सीधै प्रवेश गर्छ।

 Continue reading