निम्न चिठ्ठी सर्लाहीका लोकबहादुर खड्काले राज्य पुनर्संरचना आयोगका सदस्यहरुलाई पठाएका हुन। जातीय आधारमा राज्य पुनर्संरचना गर्दा हुने समस्याको एउटा उदाहरणको रुपमा यो चिठ्ठीलाइ लिन सकिन्छ । यो चिठ्ठी पढ्दा जातजाति भन्नेकुरा कति सम्म छ्यासमिस हुन सक्छ र अन्तर्जातीय बिबाहको अहिलेको गति यही रुपमा बढ्ने हो भने आजको २०-३० बर्ष भित्रनै जातीय आधारमा राज्य पुनर्संरचनाको कुनै अर्थ नै रहने छैन भन्ने बुझ्न गाह्रो हुदैन।

***

शेर्पिनी आमा र क्षेत्री बाउको कोखबाट जन्मेर, पल्लो किराँत हुँदै सर्लाहीको लालबन्दीमा बाआमाले चलाएको टहराको होटलमा भात बेच्न सहयोग गर्दै हुर्कें म। रात्रिबसमा पूर्वतिर ओहोरदोहोर गर्दागर्दै इटहरीमा होटल गर्ने बान्तवा राईकी छोरीसँग घरजम गरें। सुने अनुसार मेरा आमातिरका पुर्खा तिब्बततिरबाट सय वर्ष जतिअघि हिमाल काटेर नेपाल भित्रिएका रे! बातिरका भने कर्णाली क्षेत्रबाट ६-७ सय वर्ष पहिले भैंसी चराउँदै पूर्व आएका हुन् रे! मेरो शरीरमा यी दुवैको रगत छ र आफ्ना पुर्खाप्रति गर्व छ। पढाइ र रोजगारीको अवसर खोज्दै काठमाडौं पसेका हामी मेरो एउटा सानो जागिर र बुढीको तरकारी पसलको कमाइबाट दुःखले डेराको जिन्दगी बिताउँदैछौं।

अहिले संविधान बनाउने र राज्य बाँड्ने कुरा पत्रिकामा पढ्दा मनमा आएका केही कुरा सोध्न मन लाग्यो, हामी को हौं? आदिवासी र जनजाति छुट्याउने आधार के-के हुन्? मातृभाषाको आधारमा भन्ने हो भने मेरो मातृभाषा शेर्पा हो। बिहेपछि बान्तवा राई भाषा पनि सिकें। सस्तो अङ्ग्रेजी बोर्डिङमा पढ्ने हाम्रा केटाकेटी घरमा नेपाली बोल्छन्। जीवशास्त्रको आधारमा म शेर्पाकी छोरीको छोरो र राईकी छोरीको बुढो हुँ। म र मेरा बा कसरी आदिवासी होइनौं? खानपिनको आधारमा भन्ने हो भने मेरो घरमा ओसप्पै चल्छ। अनुहारकै आधारमा भन्ने हो भने मेरी आमालाई चिन्ने सबैले मेरो अनुहार आमाको जस्तै भन्छन्। छोरी आमा जस्ती छ र छोरो मेरो शेर्पा मामा जस्तो। गरिबी र दुःखको आधारमा भन्ने हो भने हामी दुई छाक जुटाउन कठोर सङ्घर्ष गरिरहेका छौं। २०६३ मा भएको तराईको हुलदङ्गाताका होटल बन्द गरेर बाआमा भोकभोकै मामाघर पुगेका थिए।

मेरो सालोले नयाँ संविधानमा राज्य पाउने, मेरा मामाका सन्तानले जागिरमा कोटा पाउने, मेरो लालबन्दीको घरधनी जमिनदार झाले सेनामा आरक्षण पाउने र मेरा काठमाडौं बुद्धनगरका घरबेटी सुन व्यापारी तुलाधरका छोराले सरकारी कोटा पाउने अनि म गरिबको बच्चोले थरकै कारण विभेद सहनुपर्ने?

बलजफ्ती कागजमा लेख्दैमा हुन्छ? मेरा पुर्खाको योगदान यो माटोका लागि कसैको भन्दा कम छैन। आइएलओको कुन धाराले हामी गरीबलाई शासक हौ भनेको छ? के हो आदिवासी र जनजातिको परिभाषा? के हो छुट्याउने आधार? कसैले व्याख्या गरिदिनुभए आभारी हुने थिएँ।

लोकबहादुर खड्का सर्लाही, हालः काठमाडौं